Utopiakaart van Ortelius en schetsboeken van Pieter II Verbruggen naar Antwerpen

In 2018 kochten de Vlaamse overheid en de Koning Boudewijnstichting een aantal uitzonderlijke werken aan: Vlaanderen kocht drie schetsboeken van Pieter II Verbruggen en de Koning Boudewijnstichting bracht de Utopiakaart van Ortelius terug naar België. De werken zijn topstukken én het zijn sleutelwerken die een belangrijke aanvulling vormen bij de collectie van het Museum Plantin-Moretus. Vlaams minister van cultuur, jeugd, media en Brussel Sven Gatz en de heer Thomas Leysen, voorzitter Topstukkenraad en voorzitter Koning Boudewijnstichting gaven beide aanwinsten in langdurig bruikleen aan het museum en onthulden ze vandaag in aanwezigheid van Antwerps schepen voor cultuur Nabilla Ait Daoud. Het publiek kan deze uitzonderlijke werken ontdekken op zondag 13, zaterdag 19 en zondag 20 januari, in de nieuwe leeszaal van het museum.

De bescherming van het Vlaams Cultureel Erfgoed en de verrijking van museale collecties vormt een speerpunt in het beleid van Vlaams minister cultuur, jeugd, media en Brussel Sven Gatz. Met het Topstukkenbeleid streeft de minister naar het behoud van bijzonder erfgoed in Vlaanderen. Dit gebeurt enerzijds met subsidies voor de restauratie van topstukken en anderzijds door de verwerving van topstukken en sleutelwerken. ‘Topstukken’ zijn ‘zeldzaam en onmisbaar’ erfgoed voor Vlaanderen, ‘Sleutelwerken’ geven een bijzondere meerwaarde aan de publieke collecties.

Schetsboeken van Pieter II Verbruggen

In 2018 verwierf de Vlaamse overheid drie schetsboeken van Pieter II Verbruggen, telg van een beroemd beeldhouwersgeslacht. De dateringen, opschriften en schetsen die erin terug te vinden zijn, wijzen erop dat Verbruggen ze gebruikte tijdens zijn verblijf in Rome tussen 1674 en 1677. Deze Romeinse schetsboekjes zijn de enige gekende schetsboeken van een 17de-eeuwse Vlaamse beeldhouwer. Ze dragen een bijzondere waarde voor het collectieve geheugen en ze vormen een unieke bron voor de verdere studie van het oeuvre van deze meester in relatie tot het werk van tijdgenoten. Het zijn uiterst zeldzame schetsboekjes en ze worden wereldwijd gezien als een curiosum.

Het oeuvre van Pieter II Verbruggen en zijn jongere broer Hendrik-Frans kent een sterke invloed van de Italiaanse barok en specifiek van Bernini. Er is de hypothese dat Pieter II Verbruggen deze invloeden van zijn Italië-reis heeft meegebracht en ze, via de schetsboekjes, heeft overgedragen op zijn jongere broer Hendrik-Frans. De hoogaltaren die Hendrik voor de Sint Augustinuskerk te Antwerpen de St Baafskathedraal in Gent maakte, dragen immers onmiskenbaar de invloed van Bernini.

De verworven schetsboeken vormen een sterke aanvulling op het type beeldhouwerstekeningen die het creatieproces van beeldhouwers documenteren en die tot de collectie van het Prentenkabinet van het Museum Plantin-Moretus behoren. Ze worden gelinkt aan Antwerpse altaarontwerpen uit de collectie. Het gaat daarbij over ontwerpen voor zuilen, frontons, ronde altaarschilderijen, het type engelen die schilderijen helpen torsen … Een 15 à 20-tal tekeningen -ruwe schetsen, varianten voor verschillende ontwerpen voor eenzelfde project, afgewerkte en gedateerde tekeningen- die naast de schetsboeken in de leeszaal te zien zijn, illustreren dit.

‘Utopia’-kaart van Abraham Ortelius

De Koning Boudewijnstichting zet eveneens in op de verwerving en bescherming van erfgoed van bijzonder belang. In ruim dertig jaar bouwde het Erfgoedfonds – ook dankzij vele schenkingen – een grote en representatieve collectie op. Deze verwerving van de ‘Utopia’-kaart voldoet in alle opzichten aan de doelstelling van de Stichting om topstukken van het Belgische erfgoed te verwerven, te valoriseren en publiek toegankelijk te houden, met het oog op het bewaren van dit patrimonium voor toekomstige generaties. 

De Koning Boudewijnstichting kon de kaart ‘Utopia’ (1595-1596) van Abraham Ortelius in 2018 aankopen dankzij de middelen van het Fonds Charles Vreeken dat zij beheert. De ‘Utopia’-kaart is een belangrijke aanwinst voor de collectie van de Koning Boudewijnstichting en voor het Museum Plantin-Moretus.

Abraham Ortelius (1527-1598) startte zijn loopbaan als inkleurder bij Christoffel Plantijn. Hij ontwikkelde zich tot cartograaf en humanist. Hij verwierf vooral roem als uitvinder van de moderne atlas. Ortelius bracht als eerste in 1570 een reeks kaarten samen op één formaat en in één stijl, het Theatrum Orbis Terrarum, Hiermee werd hij één van de grote auteurs verbonden aan de drukkerij, waar negentig procent van zijn atlassen gedrukt werd.

De ‘Utopia’-kaart vormt de visuele weergave die de cartograaf maakte van het boek Utopia van Thomas More.  Voor het ontwerp baseerde Ortelius zich heel getrouw en zeer gedetailleerd op de aanwijzingen in het beroemde boek, voor de helft geschreven toen More in 1515 in Antwerpen verbleef op diplomatieke missie. Hij maakte deze kaart in 1595-1596 en liet ze in twaalf exemplaren drukken. Er is wereldwijd nog slechts één exemplaar bekend, de kaart die nu terugkeert naar het museum.

Praktisch

Het publiek kan deze uitzonderlijke werken ontdekken op zondag 13, zaterdag 19 en zondag 20 januari, in de nieuwe leeszaal van het museum.

• Tijdens de openingsuren van het museum: 11-00 – 16.30 uur
• Betalende toegang tot het museum + bezoek aan de leeszaal
• De Utopia-kaart is alleen nu zondag te zien in de leeszaal. Nadien gaat ze naar BRAFA en daarna (februari) wordt ze opgenomen in de permanente presentatie voor twee jaar.
• Ze wordt dan opgehangen in de zaal waar de andere Ortelius- en cartografiewerken liggen.

Meer informatie voor de pers op https://pers.museumplantinmoretus.be/

Beeldmateriaal: https://pers.museumplantinmoretus.be/media